Zilveren Meesterwerken van de zilversmeden S.I. Vet & Zn. uit Zaandam
Nog slechts een handvol hoogbejaarde mensen heeft herinneringen aan de firma S.I. Vet & Zn.
Hun indrukwekkende zilverwinkel op de Gedempte Gracht 16 in Zaandam deed volgens ooggetuigen niet onder voor de winkels in de Amsterdamse Kalverstraat.
Vader Salomon Izak Vet en zijn zonen Wolf en Arnold hebben tussen 1902–1940 meer dan twintig bijzondere zilveren meesterwerken gemaakt. Het waren modellen van Zaanse molens, kerken, bedrijfsgebouwen en andere objecten zoals een gashouder en een sproeiwagen.
Deze meesterwerken zijn geschonken aan o.a. koningin Wilhelmina, tsaar Nicolaas II en directeuren van familiebedrijven als Albert Heijn en Honig.
Met dit boek over de familie Vet en hun Zilveren Meesterwerken kan de Zaanse gemeenschap opnieuw kennisnemen van deze unieke familie die zo veel moois aan de Zaanstreek heeft geschonken.
De joodse zilversmedenfamilie S.I. Vet & Zn.
Het Weekblad, 24 augustus 1932
“Er is een nieuwe winkel gebouwd aan de Gedempte Gracht 16 in Zaandam. De gevel is gedecoreerd met de beste kwaliteit natuursteen en afgewerkt met bronzen lijsten en antiek gekleurd glas in lood in teakhouten frames. Vitrines in de winkel zijn uitgevoerd met een raamwerk van brons en ijzer in mahoniehouten omlijstingen waarin prachtige esdoorn panelen zijn gevat, met rustige ramen van antiek gekleurd glas in lood in de achterzijde. De moderne plafondconstructie heeft een bekleding van insolite met een afwerking van op zilver lijkende aluminium lijstjes en versierd met een decoratief sjabloneerwerk op de oorspronkelijke roomkleur“.
In deze termen beschrijft een verslaggever van Het Weekblad de nieuwe winkel van de zilversmeden S.I. Vet & Zn. Het familiebedrijf van Vet bestaat tijdens de opening van de nieuwe winkel exact honderd jaar. Ze staan in de Zaanstreek zeer goed aangeschreven mede dankzij hun 21 schitterende zilveren meesterwerken.
In de jaren die volgden zou deze winkel nog vele hoogtepunten, maar vooral ook dieptepunten, kennen.
Bewoners van de Zaanstreek en ver daarbuiten brengen een bezoek aan de winkel alsof het een toeristische attractie is. Kinderen die in die tijd aan de hand van hun ouders de winkel bezochten kunnen zich zelfs nu, na 80 jaar, de winkel nog herinneren.
Zo ook de 88-jarige heer Remmet Ouwejan jr:
Zondagochtend, 1936-’37
Dikwijls nam mijn vader, Remmet Jacobus Ouwejan, mij mee tijdens een ochtend wandelingetje over de Gedempte Gracht. Ik had de leeftijd tussen de zes à zeven jaar. Zodra ik de winkel zag, stond ik, als klein kind, stil bij één van de vier etalages die de zilverzaak telde. Ik bewonderde niet alleen de twinkeling in het zilver, dat achter de etalage ruit was opgesteld, maar ik was ook verbaasd over de verbinding tussen de glazen zijkant en voorkant ruit, met daar tussen een afgeschuinde glasstrook (onder 45 graden). De etalageruiten waren ingeklemd in gekleurd bronsachtig metaal. De entreedeur was in dezelfde kleur als de omranding van genoemde etalages. Wij vervolgden onze weg terug naar huis door de Westzijde en de Bootenmakersstraat.
Maar deze 80-jarigen zijn de laatsten, want in 1942 werd de winkel door de Duitse bezetters abrupt gesloten en de herinneringen aan dit prachtige bedrijf worden door de tand des tijds uit het geheugen van de Zaankanters gewist.
Het familiebedrijf S.I. Vet & Zn.
Rond 1785 kocht Wolf Levi Vet, de Amsterdamse grootvader van S.I. Vet, een huis in Westzaandam nr. 458 aan het Zeijlpad. Dit komt overeen met de locatie waar tegenwoordig het pand Gedempte Gracht 70 staat. Wat nu de gracht genoemd wordt heette destijds de ‘Voorsloot’. Het Zeijlpad lag niet direct aan water waardoor het mogelijk was om kleine walhuisjes te bouwen tussen het pad en de Voorsloot. Deze waren ideaal voor winkels en werkplaatsen. In 1832 waren er o.a. een schoenmakerij, een bakkerij, houthandel, zeilmakerij, winkel in kleingoed, papiermakerij en turfschuur gevestigd.
Mozes Vet, de jongste zoon van Wolf Levi, begon er in 1832 een winkel in goud- en zilverwerken. Dit was het begin van een familiebedrijf dat 110 jaar zou bestaan.
Het familiebedrijf is grofweg te verdelen in drie periodes.
-
1832-1861 Mozes Wolf Vet, kashouder in goud en zilver
Aanvankelijk ondersteund door zijn vader Wolf Levie Vet
Vanaf 1857 werkt neef Salomon Izak mee in de zaak -
1861-1906 Firma S.I. Vet, eigenaar Salomon Izak Vet.
Zoon Wolf werkt vanaf 1888 mee in de zaak en zoon Arnold vanaf 1900 -
1906-1942 S.I. Vet & Zonen, eigenaren Salomon Izak Vet met zonen Wolf en Arnold.
Salomon Izak treedt in 1912 uit de vennootschap
In het boek worden chronologisch diverse belangrijke historische gebeurtenissen beschreven waarbij de firma Vet betrokken was.
Zilveren meesterwerken van S.I. Vet & Zn.
De ruggengraat van het boek vormen de 21 zilveren meesterwerken die alle in opdracht geproduceerd zijn voor een bijzondere gelegenheid. Vaak werd er een zilveren model gemaakt van het gebouw waarmee een bedrijf ooit begonnen was en dat vervolgens geschonken werd bij een jubileum of afscheid van de directeur.
De Fa. S.I. Vet & Zn. nodigde regelmatig verslaggevers van de krant uit zodat ze in hun werkplaats zelf de nieuwe modellen konden bekijken en ze kregen daarbij een uitgebreide toelichting. Dankzij de verhalen die vervolgens in de kranten verschenen is over de modellen zeer veel informatie bewaard gebleven. Van de 21 beschreven modellen zijn er 17 getraceerd en gefotografeerd, waarbij aandacht is geschonken aan de herkenning van de beschreven details. Alle beschrijvingen zijn integraal opgenomen en worden vergezeld van bijpassende foto’s.
Index van de Zilveren Meesterwerken
- Bullekerk 1902
- Tsaar Peterhuisje 1911
- S.S. Meppel II 1913
- Oliemolen “Het Pink” 1913
- Stijfselfabriek “De Bijenkorf” 1913
- Pelmolen “De Jonge Kuiper” 1915
- Pelmolen “De Walvisch” 1915
- Havenkantoor te Zaandam 1921
- Molen met voetballer als windvaan 1921
- Kantoor van “Houthandel v/h William Pont” 1921
- Zilveren Voetbaldoel 1921
- Eerste winkel van Albert Heijn te Oostzaan 1922
- Eerste fabriek van Albert Heijn te Zaandam 1922
- Lighal, ook wel tbc huisje genoemd 1923
- Graanpakhuis “De Korenschoof” 1925
- Paltrokmolen “De Wildeboer” 1927
- Tweede Hembrug 1927
- Noordervermaning te Westzaan 1929
- De Zaanse gashouder 1930
- Een Gemeentelijke sproeiwagen 1931
- Zaans huisje 1939
Abrupt einde aan het familiebedrijf van S.I. Vet & Zn.
Tussen 1832 en 1932 is de firma gestaag uitgegroeid tot een gerenommeerd familiebedrijf met grote bekendheid, vooral in de Zaanstreek. Hun maatschappelijke betrokkenheid heeft daaraan zeker bijgedragen. Die groei stagneerde echter na de opening van de nieuwe winkel in 1932. Dat had niets te maken met de winkel, maar alles met het feit dat de familie joods was en dat in combinatie met de wereldwijde economische crisis.
Op zaterdag 17 januari 1942 wordt de familie Vet door de Duitse bezetters gedwongen om definitief de winkel te verlaten. Ze mogen ieder slechts één koffertje met persoonlijke bezittingen meenemen. Arnold Vet trekt op die ijzig koude ochtend voor de laatste keer de grote bronzen winkeldeur achter zich dicht.
De winkel blijft onbeheerd achter, net als de werkplaats en de twee bovenwoningen. Uitvoerig wordt beschreven wat er na het vertrek van de familie met de winkel en de inboedels gebeurde. Het is een informatief, verrassend en tegelijk ook een diep tragisch verhaal.
De bedrijfsadministratie is tijdens de oorlog weliswaar verloren gegaan maar na uitgebreid onderzoek is voldoende informatie ontdekt om de laatste jaren van het familiebedrijf toch zeer realistisch te kunnen beschrijven. Het maakt ook duidelijk welk een verlies het abrupte einde van deze firma voor de Zaanstreek is geweest.
Voorouders en nakomelingen van S.I. Vet
De oudste vermelding die we van de voorouders gevonden hebben is een Amsterdamse huwelijksakte uit 1698 van Levi Wolff. Hij is de oudvader van S.I. Vet (5 generaties terug).
We beschrijven welke beperkingen in de 17e en 18e eeuw aan Joden waren opgelegd en hoe de familie deze toch in hun voordeel wist te gebruiken. Zo creëerden ze voor zichzelf een goede uitgangspositie om het familiebedrijf tot een succes te maken.
In de 17e eeuw waren voor Joden slechts enkele beroepen toegestaan. De voorouders van de familie Vet hadden om die reden een handel in tweedehands kleding. Ze gingen in Amsterdam de deuren langs en stonden op markten. Heel slim maakten ze gebruik van hun ‘netwerk’ door ook staatsloten aan te bieden. Dankzij hun gedrevenheid kregen ze van de staatsloterij steeds meer bevoegdheden. Uiteindelijk werden ze zelfs geaccrediteerd om zelfstandig staatsloten uit te schrijven.
De familie Vet was joods maar beslist niet orthodox. Maar alleen al het feit dat ze Joden waren heeft ongewild een belangrijke rol in hun levens gespeeld.
Elke generatie slaagde erin om meer welvaart voor zichzelf te creëren en zich steeds meer in te zetten voor maatschappelijke of sociale doelen. Het werd een vooraanstaande familie die graag gezien was en ook een grote bekendheid kreeg met hun schitterende winkels. Salomon Izak Vet had naast zijn jongste zoons Wolf en Arnold, die hem in het zilverbedrijf opvolgden, nog 7 kinderen. Hij heeft hij ervoor gezorgd dat ze allemaal een goede opleiding kregen en een carrière konden opbouwen, soms niet alledaags maar stuk voor stuk succesvol.
* Salomon Izak Vet, staande 2e van rechts
* Wolf Vet, staande bovenaan tussen zijn 2 zusjes
* Arnold Vet, zittend op de vloer
