Ieder verkooppunt vertelt zijn eigen verhaal. Niet alleen over het pand waarin het gevestigd was, maar ook over de meesters die er werkten, hun specialismen en de unieke voorwerpen die zij maakten.
Soms leiden archiefstukken tot verrassende ontdekkingen. Zo bleek een vrouwelijke kashouder in de 17e eeuw verwikkeld te zijn in een rechtszaak met de weduwe van admiraal Michiel de Ruyter, terwijl haar echtgenoot als kapitein diende in diens vloot. Dit soort verhalen geven een fascinerend inkijkje in de wereld achter de winkels.
Daarnaast biedt dit boek een overzicht van alle meestertekens en de goud- en zilvermerken, onmisbaar voor kenners en liefhebbers van Zaanse edelsmeedkunst.

Zaanse Goud- en Zilversmeden

Tussen 1600 en 1728 waren in de Zaanstreek 21 zilversmeden actief, die hun werken verplicht moesten laten keuren bij het Haarlemse zilversmidsgilde.
Van 1728 tot 1795 was het, als gevolg van een plakkaat van de Staten van Holland, formeel verboden om in de Zaanstreek het beroep van zilversmid uit te oefenen.
Na 1795 vonden we nog ruim 100 zilversmeden, zodat we in totaal van ongeveer 120 zilversmeden een korte biografie kunnen opnemen. Daarnaast beschrijven we hun specialismen en de locaties van hun winkels.

Dit onderzoek leverde soms verrassende verhalen op. Zo bleek een vrouwelijke kashouder in de 17e eeuw verwikkeld te zijn in een proces met de echtgenote van admiraal Michiel de Ruyter over diens erfenis. Haar echtgenoot diende als kapitein in de oorlogsvloot van zijn zwager Michiel de Ruyter.

Het boek bevat uiteraard ook een overzicht van alle meestertekens en de goud- en zilvermerken van zowel Haarlem als De Waarborg.

Zaans zilver

Het onderzoek naar zilver van de 17e-eeuwse Zaanse zilversmeden loopt nog.

Helaas zijn bijna alle archieven die een overzicht bevatten van geregistreerde meesters met de bijbehorende tekens verloren gegaan. De enige methode om een dergelijk overzicht te reconstrueren, is door uitgebreid onderzoek te doen naar oude zilverwerken en naar vermeldingen in oude akten uit de archieven. We hebben de resultaten van eerdere onderzoeken grondig bestudeerd en ons eigen onderzoek daaraan toegevoegd. Desondanks zijn we ervan overtuigd dat er nog veel meestertekens niet ontdekt zijn en wellicht ook nooit meer ontdekt zullen worden.

Bij eerdere onderzoeken zijn al veel meestertekens toegeschreven aan Haarlemse zilversmeden, maar altijd zonder rekening te houden met nog niet ontdekte meesters uit  Haarlem of de omringende dorpen. Daardoor zijn helaas foute conclusies getrokken. Om te bepalen welke meestertekens mogelijk toe te schrijven zijn aan zilversmeden uit de omliggende dorpen hanteren we de volgende criteria:

• Meestertekens die nog niet eerder zijn toegeschreven, of die zijn toegeschreven op basis van controversiële uitgangspunten.
• Meestertekens die voornamelijk voorkomen op objecten die in dorpen rondom Haarlem zijn aangetroffen, kunnen door lokale zilversmeden gemaakt zijn.
• Meestertekens die op een variëteit aan objecten voorkomen zijn waarschijnlijk door zilversmeden uit de dorpen gemaakt. In Haarlem waren alle specialisaties vertegenwoordigd. Het was daar zeer onwaarschijnlijk dat men bijvoorbeeld knopen zou bestellen bij een grootwerker. In de dorpen waren echter geen specialisten zoals draadwerkers en makers van knopen of poppengoed. De specialistische voorwerpen werden daar besteld bij de gevestigde grootwerker, die ze vervolgens door een specialist in Haarlem liet maken.
• Meestertekens die voorkomen na 1730 kunnen niet aan zilversmeden uit de dorpen toebehoren omdat ze in dat jaar wegens een plakkaat van de Staten van Holland en West-Friesland geroyeerd werden door het gilde.

Na het verkrijgen van een overzicht van de relevante meestertekens volgt een zo mogelijk nog ingewikkelder proces om een verband te leggen tussen een meesterteken en een zilversmid. Hiervoor hebben we zoveel mogelijk achtergrondinformatie verzameld over de zilversmeden, zoals hun vorige beroep, de naam van het pand waarin ze werkten, het adres, hun bijnamen, hun religie, enzovoort. Verder kunnen overeenkomsten in meestertekens, in stijlen of technieken, aangeven dat er een relatie bestaat tussen de zilversmeden.

Het vaststellen van dit verband is echter geen exacte wetenschap, maar eerder een kansberekening. Door alle beschikbare informatie te analyseren en te vergelijken, kunnen we patronen en overeenkomsten vinden die mogelijk leiden tot het toeschrijven van een meesterteken aan een specifieke zilversmid. Het is een proces van het verzamelen van bewijsmateriaal, het maken van veronderstellingen en het trekken van conclusies op basis van waarschijnlijkheid. Het is belangrijk om te begrijpen dat dit proces niet onfeilbaar is en dat er altijd onzekerheid kan zijn bij het toewijzen van meestertekens aan individuele zilversmeden. Sommige gegevens kunnen ontbreken of tegenstrijdig zijn, en er kunnen beperkingen zijn in de beschikbare historische bronnen. Het vereist daarom een zorgvuldige en kritische benadering bij het maken van deze verbanden en het presenteren van de resultaten van het onderzoek.

Goud- en zilversmidsgilden

Zilverwerk als Zaans Erfgoed

Een Oproep

We zijn voor fotografie nog altijd op zoek naar gouden of zilveren voorwerpen die door Zaanse goud- of zilversmeden zijn gemaakt.

Mocht u een zilveren voorwerp in uw bezit hebben waarvan u weet dat het in de Zaanstreek gemaakt is, of met een verpakking van een Zaanse winkel, stuur ons dan s.v.p. een bericht.