We verwachten begin 2022 een boek te publiceren dat nu nog de werktitel “Zaanse Zilversmeden sinds 1600” heeft. Oorspronkelijk was het de bedoeling om in ons eerste boek “Zilveren Meesterwerken uit de Zaanstreek” een hoofdstuk te reserveren voor alle zilversmeden die sinds 1600 in de Zaanstreek gewerkt hebben. Maar dat onderzoek leverde zo veel informatie op dat we besloten hebben om hier een aparte uitgave van de maken.
Zaanse Goud- en Zilversmeden
Van 1600-1728 waren er in de Zaanstreek 15 zilversmeden actief.
Van 1728-1795 was het formeel verboden om in de Zaanstreek het beroep van zilversmid uit te oefenen.
Na 1795 hebben we nog eens ruim 100 zilversmeden gevonden zodat we van zo´n 120 zilversmeden een korte biografie kunnen vermelden. Verder geven we aan wat hun specialisme was en waar hun winkels gevestigd waren.
Dit leverde soms hele verrassende verhalen op. Zo bleek een vrouwelijke kashouder in de 17e eeuw verwikkeld te zijn in een proces met de echtgenote van admiraal Michiel de Ruyter omtrent diens erfenis. Haar echtgenoot voer als kapitein mee in de oorlogsvloot van zijn zwager Michiel de Ruyter.
Het boek bevat uiteraard ook een overzicht van alle meestertekens en van de goud- en zilvermerken van Amsterdam, Haarlem en van De Waarborg.
Zaans zilver
Het onderzoek naar zilver van de 17e-eeuwse Zaanse zilversmeden loopt nog. Veel van hun werk was niet gekeurd en het is bovendien nog niet bekend welk meesterteken ze gebruikten.
Het boek zal in ieder geval veel afbeeldingen bevatten van de werken van Zaanse zilversmeden uit de 19e en 20e eeuw. Het merendeel van de aangetroffen zilverstukken is gemaakt door slechts enkele zilversmeden, zoals A.H. Ankum, S.I. Vet & Zn., G. Schoorl en W. Brehm. Van een aantal zilversmeden hebben we weinig of niets aangetroffen, wat erop wijst dat ze voornamelijk als winkelier en reparateur gewerkt hebben.
Toch hebben enkele zilversmeden, ondanks dat ze niet erg productief waren, soms verrassend mooie werken gemaakt.
G. Schoorl, Koog aan de Zaan
Goud- en zilversmidsgilden
Volgens een plakkaat van Filips de Schone uit 1503 waren in Holland en West-Friesland de zilversmeden verplicht om al hun werken te laten keuren in de dichtstbijzijnde stad die over een deken beschikte. Voor de Zaanse zilversmeden betekende dit dat zij naar de deken van Amsterdam moesten om hun werk te laten keuren.
Het goud en zilver dat de smeden gebruikten had dezelfde waarde als muntgeld. Het was de taak van de deken om erop toe te zien dat de werken van de smeden voldeden aan dezelfde kwaliteitseisen die ook voor muntgeld golden.
Een werkstuk dat niet voldeed werd onherroepelijk stukgeslagen.
Later namen de goud- en zilversmidsgilden het keuren over van de dekens.
Maar voor de Zaanse zilversmeden maakte dat weinig verschil. De Zaanstreek werd beschouwd als platteland en beschikte daarom niet over een eigen gilde. Het Zaanse zilver moest nog altijd in Amsterdam gekeurd worden.
Vanaf c1680 besluiten de Zaanse zilversmeden om zich aan te sluiten bij het Haarlemse Sint-Lucasgilde in plaats van het Amsterdamse gilde.
De machtige stadse gildeleden beschouwden de omzet van de zilversmeden buiten de stadsmuren al enige tijd als ongewenst en in 1728 konden ze het Hof van Holland overtuigen om zilversmeden buiten de stadsmuren te verbieden nog langer hun beroep uit te oefenen.
De Zaanse zilversmeden legden zich hier echter niet bij neer.
Het onderzoek
Ons onderzoek zou een stuk eenvoudiger geweest zijn wanneer er in de Zaanstreek een eigen goud- en zilversmidsgilde had bestaan, met een eigen archief. Nu waren we genoodzaakt om op een creatieve manier de informatie uit vele uiteenlopende archieven te combineren. Denk daarbij aan notariële en rechterlijke archieven van de Zaanstreek, Amsterdam en Haarlem. Aan de archieven van de Generaliteitsmuntkamer en de VOC in Den Haag en aan de waarborgarchieven in Haarlem en Gouda. Maar ook aan de kerkarchieven, maatboeken en schepenboeken. En niet te vergeten de kranten, het kadaster, de burgerlijke stand, adresboeken enz.
Zilverwerk als Zaans Erfgoed
Een van de doelstellingen van het boek is om het zilveren Zaanse erfgoed vast te leggen. En daar hoort ook het antieke zilver bij dat niet gemaakt is door een Zaanse zilversmid maar wel een belangrijke rol gespeeld heeft in de Zaanse geschiedenis.
Daarbij valt te denken aan de oude ambtsketens van de Zaanse dorpen, divers zilverwerk met inscripties, tabaksdozen met graveringen van de Zaan en de Dam, gedenkpenningen, prijsbokalen, enz.
Ambtsketen van Zaanstad
Een Oproep
We zijn voor fotografie nog altijd op zoek naar gouden of zilveren voorwerpen die door Zaanse goud- of zilversmeden zijn gemaakt.
Mocht u een zilveren voorwerp in uw bezit hebben waarvan u weet dat het in de Zaanstreek gemaakt is, of met een verpakking van een Zaanse winkel, stuur ons dan s.v.p. een bericht.
